Tradycyjna więźba dachowa  to drewniana ciesielska konstrukcja, którą nazwać można „szkieletem” dachu

Podstawowym elementem więźby są wiązary dachowe, wśród których najczęściej spotyka się wiązary krokwiowe, jętkowe i płatwiowo-kleszczowe. Dach składa się z kilku wiązarów, na których spoczywa pokrycie przytwierdzone do łat (wąskich desek lub szerokich listew), kontrłat  lub na deskowaniu. Wiązary opiera się na belkach stropu poddasza, na murze za pośrednictwem murłaty lub na ścianie szkieletowej - na belce oczepowej. W kierunku podłużnym konstrukcja dachu usztywniona jest za pomocą ukośnie przybijanych desek nazywanych wiatrownicami.

Jak obliczyć ciężar konstrukcji ?

Doborem odpowiednich przekrojów krokwi, murłat i innych elementów wchodzących w skład więźby dachowej zajmuje się architekt lub konstruktor. To on wylicza siły nacisku na dach i całą konstrukcję. Dla poprawnych obliczeń największe znaczenie mają:

-  odległość między ścianami zewnętrznymi budynku
-  sposób zagospodarowania poddasza (użytkowe, czy nie)
-  spadek połaci dachu
-  rodzaj zastosowanego pokrycia dachowego
-  warunki klimatyczne w danym regionie (jak obfite są opady śniegu i jak silne wieją wiatry)

Te warunki decydują o przekrojach elementów konstrukcyjnych, a co za tym idzie o wielkości zużycia drewna i kosztach wykonania więźby.
Tak naprawdę dla konstrukcji więźby rodzaj pokrycia dachowego ma najmniejsze znaczenie. Ważniejszy jest ciężar własny konstrukcji oraz przewidywane obciążenia śniegiem i wiatrem. Zakłada się, że w regionach górskich warstwa zalegającego śniegu na jednym metrze kwadratowym dachu może ważyć nawet do 200 kg. W pozostałych częściach kraju przyjmuje się wartość 150 kg. Ciężar samego pokrycia dachowego waha się w przedziale 10 – 50 kg. Dlatego w praktyce projektuje się więźby, na których można położyć praktycznie każdy dostępny materiał pokryciowy.

Rodzaje więźb

Generalnie rozróżniamy trzy rodzaje więźby dachowej: krokwiową, krokwiowo – jętkową oraz płatwiowo – kleszczową.

Pierwsza z nich jest prosta i składa się z par krokwi, które połączone są ze sobą w kalenicy. Dolna część opiera się na murłacie. Wszystkie elementy połączone są za pomocą łączników ciesielskich bądź zbijane na gwoździe. Jest to najczęściej spotykany typ konstrukcji, głównie na małych dwuspadowych dachach, które przeważają na budynkach zagród w małych i średnich gospodarstwach rolnych. Nie od rzeczy w potocznym języku dekarskim dwuspadowy dach nazywany jest stodołą. 
Drugi typ więźby jest bardzo podobny do pierwszego, lecz spotykamy w nim dodatkowy element wzmacniający konstrukcję czyli jętkę. Jest to poziomy element spajający parę krokwi mniej więcej w środku ich długości. Ten system pozwala na wykonywanie konstrukcji dachu przy większych rozstawach ścian nośnych - w praktyce powyżej siedmiu metrów. Taki układ konstrukcji dachowej spotykany jest raczej na budynkach mieszkalnych, ponieważ jętki tworzą od razu podłogę pod nieogrzewany strych.

Ostatni typ więźby pozwala na wykonywanie konstrukcji dachu na budynkach, których ściany nośne rozstawione są w odległości powyżej 12 metrów. Ma jednak podstawową wadę: wymaga wykonania solidnego stropu. Na nim bowiem opiera się dodatkowy element składający się z płatwi i ze słupów.
Praktycznie każdą z wyżej wymienionych więźb można odeskować i pokryć papą, co jest częstą praktyką, gdy inwestora nie stać na wykonanie całego dachu za jednym podejściem. Później zawsze można pokryć dach właściwym materiałem. Dachu – ze względu na wysokie koszty budowy - nie warto robić dwa razy. 

Wybieramy drewno    

Wybór materiału na więźbę jest niezwykle ważny. Najczęściej wykonuje się ją z drewna sosnowego. Wynika to z jego dobrych właściwości wytrzymałościowych, poza tym jest dość tanie i łatwo dostępne.

Drewno na konstrukcję dachu musi być suche oraz odpowiednio zabezpieczone. Jego jakość określają odpowiednie klasy. Wskazują one jaką drewno ma wilgotność i jakie są dopuszczalne pęknięcia. Określają też ile może być sęków na jednym metrze bieżącym gotowego elementu oraz w jaki sposób powinno być zaimpregnowane.
Najpopularniejszą i zarazem najczęściej stosowaną klasą drewna w budownictwie jest klasa C-30. Jest to europejskie oznaczenie drewna. W tartakach można czasem jeszcze spotkać wyższą klasę drewna o symbolu C-33, ale jest to materiał bardzo drogi.

Drewno na więźbę dachową musi być wykonane z części przyziemnych drzewa (popularnie nazywanych odziemkami), a nie ze szczytów. Powinno ono też przejść technologiczny proces suszenia w specjalnych komorach. Wilgotność drewna przewidzianego na konstrukcje dachowe  nie powinna przekraczać 20 procent. Nie może ono posiadać uszkodzeń mechanicznych - dopuszczalne są jedynie drobne, naturalne pęknięcia. Pęknięcia takie powstają właśnie w procesie suszenia. Na gotowych elementach w żadnym wypadku nie mogą pozostać kawałki kory.

Sposoby zabezpieczania

Impregnacja drewna, zwłaszcza użytkowanego na zewnątrz lub w miejscach trudno dostępnych, jest zabiegiem niezbędnym, a sposób jej przeprowadzenia w przypadku drewnianych konstrukcji dachów decyduje o ich „żywotności”. Drewno samo w sobie nie jest odporne na działanie wody. Poddawane przez dłuższy czas zawilgoceniu i pozbawione możliwości naturalnego oddania nadmiaru wilgoci, stanie się doskonałą pożywką dla mikroorganizmów i w niedługim czasie utraci swoją wytrzymałość. Zwłaszcza w obiektach inwentarskich, gdzie warunki są wyjątkowo niesprzyjające.

Rozróżniamy kilka rodzajów i sposobów zabezpieczenia drewna. Może to być impregnacja próżniowa lub zanurzeniowa -  można stosować impregnaty solne, rozcieńczalnikowe oraz barwiące.

Najpopularniejszym sposobem impregnacji i najczęściej stosowanym na wsi jest impregnacja zanurzeniowa. Wykonuje się ją na placu budowy w wykopanym w ziemi rowie wyłożonym grubą folią wypełnionym odpowiednim impregnatem. Czas moczenia poszczególnych elementów więźby nie powinien być krótszy niż 2,5 godziny. Wtedy mamy pewność, że impregnat zostanie dobrze wchłonięty. Dla odróżnienia zabezpieczonych elementów od niezabezpieczonych impregnat jest barwiony.

Ważne

Na rynku można spotkać różne kolory drewna:  zielone, czerwone, brązowe. To tylko barwnik, który nie świadczy o tym, w jaki sposób drewno zostało zabezpieczone. Nie można też sugerować się intensywnością barwy. Im bardziej intensywny kolor drewna, tym bardziej można podejrzewać, że zostało ono zaimpregnowane jedynie powierzchniowo. Można to sprawdzić przez odcięcie kawałka drewna i przyjrzenie się jego przekrojowi.

Lepszym i skuteczniejszym sposobem zabezpieczenia jest impregnacja próżniowa. Tej niestety nie wykonamy we własnym zakresie. Odbywa się ona w specjalnych zakładach. Jest to sposób kosztowny, ale bardzo skuteczny.

Środki zabezpieczające

Najbardziej popularnym jest impregnat solny. Chroni on elementy konstrukcyjne dachu  przed owadami i rozwojem grzybów, a także zwiększa ich ognioodporność. Oprócz substancji czynnych impregnaty solne zawierają niekiedy również barwnik ułatwiający kontrolę dokładności impregnacji.  Drewno zabezpieczone impregnatem solnym po wyschnięciu nie jest szkodliwe dla otoczenia.

Kolejnym środkiem jest impregnat wodorozcieńczalny. Wykorzystuje się go zarówno do impregnacji drewna metodami przemysłowymi jak i przy użyciu natrysku lub pędzla. Może one skutecznie chronić drewno użytkowane na zewnątrz budynku, gdyż po wyschnięciu staje się „niewymywalny”. Ten rodzaj impregnatu najlepiej stosować przez natrysk, a wykonać go można zwykłym opryskiwaczem ogrodniczym. Zabezpiecza się tak konstrukcje dachowe zaimpregnowane wcześniej preparatami solnymi i miejsca pozbawione impregnacji, gdzie drewno było np. przycinane. Zabieg przeprowadza się przy dobrej pogodzie, gdyż opady deszczu przed upływem doby od nałożenia impregnatu mogą go z drewna spłukać.

Do impregnacji drewna stosuje się też impregnaty rozcieńczalnikowe, ale nie zaleca się ich w przypadkach więźb dachowych. Są bowiem silnie toksyczne i „zamknięte” wewnątrz budynku mogą szkodzić ludziom i zwierzętom..
W budynkach inwentarskich, gdzie powietrze jest bardzo wilgotne i zawiera dużo żrących związków chemicznych  należy wykonać podwójne zabezpieczenie drewnianych konstrukcji dachowych. Takim zabezpieczeniem dodatkowym może być np. struganie drewna. Jest to dobry sposób na ochronę przeciwogniową.

Drewno na więźby dachowe obór, chlewni czy kurników najpierw się struga, następnie zabezpiecza się wstępnie preparatem wodorozcieńczalnym, a na końcu wykonuje się właściwą impregnację preparatem solnym. Takie zabezpieczenie powinno skutecznie chronić je przed szybką degradacją. Można też jeszcze pomalować  je lakierem bezbarwnym, który nie przepuszczając wody nie dopuszcza do tworzenia się wewnątrz drewnianych elementów zarodników pleśni i grzybów.

Na rynku dostać też już można impregnaty tworzone na bazie olejów stanowiących doskonałą alternatywę dla tych stosowanych obecnie. Zanim je kupimy, warto sprawdzić czy posiadają atest Państwowego Zakładu Higieny.

Doskonałe właściwości i prostota obróbki sprawiają, że drewno od wieków jest wykorzystywane do budowy i wykańczania domów. Jest czymś więcej niż surowcem budowlanym. To materiał „z duszą” - przyjazny, zdrowy i piękny. Drewniane konstrukcje, stanowiące podstawę dachu nazywanego piątą elewacją budynku, są niekiedy prawdziwymi dziełami sztuki.